Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De inventarisatie van risico’s geeft daar waar bekend inzicht in het bedrag. Wanneer wel een risico bekend is maar nog geen bedrag kan worden berekend, wordt een PM-post opgenomen. Een brutobedrag geeft nog geen inzicht in de financiële effecten. Daarvoor krijgt ieder risico een waardering, een klasse. Deze klasse geeft de kans aan dat een risico zich voordoet met een bijbehorend dekkingspercentage. Het bruto risicobedrag wordt aan de hand van de klasse (zie tabel 1) netto gemaakt, omdat niet alle risico’s even zwaar zijn en de kans dat alle risico’s zich voordoen in één jaar, nagenoeg nihil is. Er wordt op deze manier een meer reële inschatting gemaakt van de kans dat een risico beslag legt op de middelen, die beschikbaar zijn om het risico op te vangen.

Met ingang van 2015 zijn gemeenten op grond van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet integraal verantwoordelijk voor drie decentralisaties in het sociaal domein. Tot het jaar 2018 ontving de gemeente voor het sociaal domein een aparte decentralisatie-uitkering; vanaf de begroting 2019 zijn deze gelden voor het overgrote deel opgegaan in de algemene uitkering en zijn daarmee niet meer apart te “labelen”. In de begroting 2021 zijn de budgetten van het sociaal domein aangepast conform de prognoses die voorhanden zijn. Deze begrotingswijziging neemt echter niet alle risico’s weg en daarom is er een bruto risico opgenomen van € 2,0 miljoen.
Risico’s binnen het sociaal domein hebben betrekking op:

• Het gaat om “open eind” regelingen;
• Bij jeugd kan een aantal partijen rechtstreeks verwijzen, zodat de gemeente geen invloed heeft op de kosten die uit die verwijzingen voortvloeien;
• Instanties mogen tot 3 jaar na dato facturen sturen;
• Dure begeleidingstrajecten en dure voorzieningen (woningaanpassingen), ook bij kleine aantallen, hebben grote invloed op het budget.

De bestaande risico’s worden gewaardeerd op 3, het netto risico bedraagt dan € 1,2 miljoen. Gezien de aanpassingen van de budgetten binnen het sociaal domein conform de prognoses, is de risicowaardering aangepast van 2 naar 3.
In deze begroting worden maatregelen met betrekking tot het sociaal domein voorgesteld om verdere stijging van de lasten te beperken. Als er geen maatregelen worden genomen, dan nemen de tekorten de komende jaren alleen maar toe.

De legesinkomsten voor de aanvragen omgevingsvergunningen bouw zijn sterk afhankelijk van het aantal grote bouwplannen. Dit is een risico voor het behalen van de baten, omdat de gemeente Deurne hier zelf geen invloed op heeft en afhankelijk is van derden. Om dit risico te verminderen, wordt jaarlijks voor de bepaling van de baten een inschatting gemaakt van het aantal grote plannen. Als de opbrengsten structureel achterwege blijven, worden de baten bijgesteld.
Uit onderstaand overzicht van de afgelopen 10 jaar blijkt hoe wisselend de inkomsten zijn. In de laatste 10 jaar waren de inkomsten gemiddeld € 72.000 per jaar lager dan begroot. Gezien de wisselende en de negatieve resultaten van de laatste jaren is er een reële mogelijkheid dat dit risico ook in 2020 optreedt.

Voor het gebouw geldt een btw-herzieningstermijn van 10 jaar. Als binnen die 10 jaar blijkt dat het gebouw niet voor 90% btw-plichtig wordt geëxploiteerd, moet de btw van de nog lopende jaren worden terugbetaald. Deze periode van 10 jaar is geëindigd in 2018. Omdat de belastingdienst een verjaringstermijn hanteert van 5 jaar, blijft dit risico nog wel bestaan. De risico’s zijn in beeld en gewaardeerd op klasse 6.

Attero heeft de MRE en de andere Brabantse gewesten een naheffing opgelegd voor de periode 2011 tot en met januari 2017. Er is een risico dat de gemeente Deurne een deel van de naheffing moet betalen. Het gaat over de overeenkomst voor de verwerking van het huishoudelijk restafval. Deze is gesloten tussen alle Brabantse samenwerkingsverbanden en het bedrijf Attero.
Over de periode 2015 – januari 2017 bestaat het risico dat er een naheffing volgt van € 14,5 miljoen. Deze naheffing geldt voor de MRE en de andere Brabantse gemeenten. Vooralsnog heeft het Nationaal Arbitrage Instituut (NAI) die naheffing als terecht beoordeeld. De Vereniging van Contractanten is het daar niet mee eens en heeft daarom een procedure aangespannen bij de Rechtbank om het NAI-vonnis te vernietigen. Vooruitlopend op die uitspraak zijn de gewesten wel verplicht om die naheffing te betalen. De MRE heeft daarom haar deel van de naheffing (€ 6,1 miljoen) voorgeschoten voor de 21 gemeenten.
Als de Brabantse gemeenten een naheffing moeten betalen, dan volgt de vraag hoe deze verdeeld moet worden. Hier wordt na de gerechtelijke procedures naar gekeken. Er zijn namelijk nooit afspraken gemaakt over de verdeling van deze kosten over de gemeenten.
Over de periode 2011 – 2014 hoeven de MRE en de andere Brabantse gewesten en gemeenten geen naheffing te betalen. Dit is besloten door het NAI.

De gemeente heeft 20 actieve grondexploitaties in 2020. Ontwikkelen van grond brengt risico's met zich mee. Deze risico’s worden in eerste instantie door het grondbedrijf zelf gedragen. Dit gaat via de Algemene Reserve Grondbedrijf, op het moment dat er sprake is van een verlieslatende exploitatie. Is deze voorziening niet toereikend dan wordt een beroep gedaan op de Algemene Dienst. Deurne kent de volgende risicogroepen:
Programmarisico’s
Dit zijn conjuncturele risico’s als gevolg van macro-economische ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen hebben hun weerslag op bijvoorbeeld de grondopbrengsten (hoogte grondprijzen en uitgiftetempo), de kosten voor bouw- en woonrijp maken en de rente.
Vooralsnog heeft corona een zeer beperkte impact op de verschillende exploitaties.
Projectrisico’s
Dit zijn specifieke risico’s die samenhangen met een project (bijvoorbeeld planschade).
Het grondbedrijf voert één keer per jaar een risicoanalyse uit en maakt een inschatting van de kans dat het risico zich voordoet. Op deze manier kan de financiële impact worden bepaald. De raad ontvangt jaarlijks de risicorapportage (vertrouwelijk en onder geheimhouding).
Ten opzichte van de jaarrekening 2019 is het totaal aan potentiële risico’s gedaald met
€ 1.373.000 en de hiervoor benodigde afdekking met € 895.000.

De Algemene Reserve Grondbedrijf (ARG) en de te verwachten winsten zijn van voldoende omvang om de risico’s af te dekken.

Voor het bepalen van de financiële risico’s op vastgoedexploitaties wordt gerekend met een percentage over de huurinkomsten en onderhoudskosten die middels kengetallen tot stand komen:

• 20% over de begrote huurinkomsten (€ 1.025.000): € 205.000;
• 20% over de onderhoudskosten die zijn gebaseerd op kengetallen (€ 240.000): € 48.000;
• een bedrag van € 100.000 voor overige risico’s, zoals onverwachte weersomstandigheden, brand, aantreffen van asbest enzovoorts.

Op basis van deze grove indicatie wordt een risico van € 353.000 per jaar ingeschat en wordt de kans van optreden tussen 25% en 75% (klasse 3) geschat. € 212.000 (60%) is hierdoor aangehouden als bedrag voor de risico’s van de vastgoedexploitaties.

De algemene uitkering vanuit het Rijk wijzigt voortdurend. De financiële impact van door het Rijk genomen besluiten is voor de gemeente groot. De gemeente volgt het rijksbeleid  nauwlettend. Op het moment dat de financiële consequenties duidelijk zijn, worden deze verwerkt in de begroting.
Het Rijk is bezig met een herverdeling van het gemeentefonds. In februari zijn de eerste doorrekeningen voor de afzonderlijke gemeenten geweest. Uit de doorrekeningen blijkt dat de effecten voor de afzonderlijke gemeenten onverwacht groot zijn. Het geld gaat van:

• Oost Nederland, naar west Nederland
• Van kleine naar grote gemeenten
• En van landelijke gemeenten naar stedelijke gemeenten

Bij de december circulaire worden de effecten voor de afzonderlijke gemeenten bekend, maar voor Deurne betekent dit een risico. Nog niets is zeker, ook niet of het Rijk de totale algemene uitkering gaat ophogen.
Daarom wordt voor de risicowaardering klasse 5 aangehouden.

Deurne heeft voor 2019 t/m 2021 middelen gekregen om de tekorten op de jeugdzorg te verlagen. Voor Deurne is dit € 603.000 aflopend naar € 528.000. Voor 2022 is deze regeling doorgetrokken. De beslissing over structurele toekenning wordt doorgeschoven naar het nieuwe kabinet.
De verwachting is dat er na 2022 nog extra geld beschikbaar komt van het Rijk.
De hoogte is echter onzeker. Het Rijk heeft aangegeven dat er een onderzoek volgt naar beheersing van kosten in de jeugdzorg. Na dit onderzoek wordt door het nieuwe kabinet besloten of en hoeveel er structureel toegekend wordt.

Er is een klein risico dat de gemeente de BTW niet terug kan vragen óf moet storten in het Btw Compensatie Fonds (BCF)*.
Tot nu toe is er ieder jaar geld overgebleven in het BCF dat werd teruggestort naar de gemeenten. De provincie geeft daarom aan dat de verwachte teruggave structureel mag worden opgenomen. Het risico bestaat dat er een jaar komt dat het BCF niet voldoende is. Dan wordt er geen geld uitgekeerd of moet er zelfs geld toegevoegd worden. Nu het economisch goed gaat en er veel geïnvesteerd wordt, wordt er veel BTW gecompenseerd. De kans dat het BCF op het einde van het jaar op is, neemt hierdoor toe.
*Gemeenten declareren hun BTW op overheidstaken bij het BTW Compensatie Fonds (BCF). De rijksoverheid heeft een plafond aangebracht in de declaraties. Blijven de gezamenlijke gemeenten onder het plafond, dan wordt het verschil aan het fonds uitgekeerd. Wordt het plafond overschreden, dan moet er geld worden toegevoegd aan het BCF.

Per 1 januari 2016 zijn overheidsbedrijven vennootschapsbelastingplichtig over hun ‘materiële ondernemingen’. Dit geldt ook voor de gemeente Deurne. Een materiële onderneming voldoet aan drie criteria:

• deelname aan het economisch verkeer;
• structurele inzet van arbeid en kapitaal;
• winst beogen of in concurrentie treden.

Als een taakveld of een cluster van taakvelden winstgevend wordt, bestaat de kans dat de gemeente vennootschapsbelasting verschuldigd is.

VPB voor grondexploitaties:
Op basis van de huidige grondexploitaties is het grondbedrijf de komende jaren (doorkijk tot en met 2033) niet vennootschapsbelastingplichtig. Het grondbedrijf van de gemeente Deurne voldoet niet aan het 3e criterium (winst beogen of in concurrentie treden), omdat het totaal van grondexploitaties fiscaal verlieslatend is.

De gemeente Deurne heeft de risico’s in beeld gebracht van ingediende (plan)schadeclaims, lopende procedures en geschillen, waarbij juridische zaken betrokken is. Deze bedragen zijn exclusief de risico’s van de grondexploitaties, omdat die worden opgevangen binnen de grondexploitaties.

De schatting is dat er bruto voor € 20 miljoen risico gelopen wordt. Het nettobedrag wordt ingeschat op € 100.000 (0,5% van € 20 miljoen). Het inkoopbureau heeft een analyse gemaakt van de nalevingsgraad van inkoopregels in gemeenten van 20.000-50.000 inwoners. De nalevingsgraad komt uit op 20-30%, wat uitkomt op een waardering in klasse 3. Een waardering in klasse 6 ligt echter meer voor de hand. Dit omdat de gemeente interne controles uitvoert. Er ontstaat alleen een risico als de gemeente het inkoopbeleid niet volgt. Dit risico ontstaat alleen bij inkopen die de organisatie zelf doet, zonder ondersteuning van Bizob. Wanneer inkooptrajecten zwak zijn en onvoldoende onderbouwd, kan dit leiden tot procedures waaruit schadevergoedingen voortkomen. Verder is het risico aanwezig dat de Europese aanbestedingsdrempel overschreden wordt. Dit risico kan ontstaan bij het (stilzwijgend) verlengen van lopende overeenkomsten.

Geredeneerd vanuit het risicomanagement van de gemeente Deurne is het logisch en noodzakelijk ook werkafspraken te maken over het risicobeheer en de verantwoording van de verbonden partijen. Deze werkafspraken hebben betrekking op de beheersing van risico’s door de verbonden partijen en een tijdige informatieverstrekking van bestaande risico’s en mogelijke financiële en maatschappelijke gevolgen aan de raad. Op verzoek van de raad is een samenwerkingsmonitor voor de samenwerkingsverbanden/verbonden partijen opgesteld.
De risico’s voor de samenwerkingsverbanden zijn gewaardeerd op € 639.000. Dit betreft het risicoaandeel in Senzer.
Meer informatie is opgenomen in de samenwerkingsmonitor. Bij iedere samenwerking wordt in onderdeel 9 “risico’s” een toelichting gegeven op de noemenswaardige risico’s en de relatie met het weerstandsvermogen

De uitbraak van COVID-19 (Corona) eind februari 2020 heeft een enorme impact op ons allemaal. De wereldwijde pandemie leidt tot ongekende omstandigheden. Voor de aanpak van COVID-19 kijken wij wat we, aanvullend op de landelijke maatregelen van het Rijk, kunnen doen. Dit raakt veel beleidsterreinen van onze organisatie. We streven naar een zo adequaat mogelijke uitvoering van de landelijke en lokale maatregelen en naar zoveel mogelijk continuïteit van de reguliere werkzaamheden en van noodzakelijke (digitale) besluitvorming en hebben daarvoor de nodige interne maatregelen genomen.
Op basis van de huidige kennis wordt er voor het jaar 2020 rekening gehouden met een kostenpost van € 1,65 miljoen gerelateerd aan COVID-19. Voor 2021 wordt er rekening gehouden met een vergelijkbaar scenario als in 2020 en daarom wordt het bruto risicobedrag op € 1,65 miljoen gewaardeerd. Dit risicobedrag is gebaseerd op schattingen De verwachting is dat het Rijk deze kosten (grotendeels) compenseert en daarom wordt er gerekend met risicowaardering klasse 5. De ontwikkelingen van COVID-19 in 2021 en de gevolgen daarvan op de economie zijn moeilijk in te schatten. In dit risicobedrag wordt rekening gehouden met diverse onzekerheden, waaronder een stijging van de uitkeringskosten bij Senzer.

Sinds 2017 verplicht de gemeentewet om geld te reserveren om de openbare verlichting na afloop van de technische levensduur te vervangen. Het gaat hierbij om lichtmasten en -armaturen. Het areaal lichtmasten en -armaturen is in de afgelopen jaren verkleind door openbare verlichting te saneren (afronding eind 2020). Komende periode (zie thema Bereikbaarheid) wordt de staat van de lichtmasten en -armaturen opgemaakt om op basis daarvan een vervangingsplan te maken. Daaruit volgt waarschijnlijk een vraag naar middelen. Hoeveel geld er nodig is en wanneer dit nodig is, is nu nog lastig te zeggen. In deze risicoparagraaf wordt uitgegaan van een risico van € 1,2 miljoen.

Op dit moment realiseren marktpartijen E-Fiber en KPN hun glasvezelnetwerken binnen Deurne. Voor dit project wordt gemeentelijk toezicht ingezet op basis van inhuur. Hiervoor zijn middelen beschikbaar. Uitloop van de planning van de marktpartijen heeft gevolgen voor de inzet van het gemeentelijk toezicht. Bij een eventuele uitloop zijn geen extra middelen gereserveerd voor gemeentelijk toezicht.

Voor de realisatie van de tunnel heeft de aanbestedende partij Prorail een kostenraming opgesteld. In deze kostenraming worden twee risicoprofielen gehanteerd. Het eerste risicoprofiel is financieel gezien voor de uitvoering de meest veilige variant en gaat uit van een overschrijdingskans van 15%. In de samenwerkingsovereenkomst met ProRail is bepaald dat gemeente Deurne garant staat voor de bij dit risicoprofiel behorende (hoge) projectbudget. Het tweede risicoprofiel heeft een meer realistisch projectbudget, maar gaat uit van een ‘grotere’ overschrijdingskans van 50% en vormt daarmee een groter risico. In de begroting 2021 is dit laatste scenario opgenomen. Het risico verschil tussen deze 2 scenario’s bedraagt € 2,28 miljoen. De overschrijdingskans van 50% valt binnen de risicowaardering van risicoklasse 3 (zie tabel). 

De gemeenteraad van Deurne heeft op 15 september 2020 besloten om garant te staan voor een door de staat verstrekte geldlening aan Ons Middelbaar Onderwijs (OMO).

Dit brengt een risico mee, maar het risico wordt ook beperkt door:

• De gemeentelijke jaarlijkse bijdrage in de huisvestingskosten is juist bedoeld om de lening af te lossen. OMO is daardoor verzekerd van inkomsten om de lening terug te betalen.
• De gemeente Deurne heeft het eerste recht van koop op de schoolgebouwen afgedwongen voor het geval de garantstelling wordt aangesproken of OMO wenst te verkopen. Ook dat geeft OMO de middelen om de lening af te lossen. Bovendien geschiedt betaling van de koopsom onder verrekening van hetgeen de gemeente op grond van de door haar ten behoeve van OMO verstrekte garantie aan de Staat heeft betaald.
• OMO heeft een gezonde financiële positie.
• Tot op heden zijn er nooit gemeentelijke garantstellingen ingeroepen voor door OMO aangegane leningen.

Door deze beperking van het risico wordt deze geschat 0%. De garantie en de geldlening zal jaarlijks gemonitord worden.